1916 yılında Kırgız Türkleri, Çarlık Rusya’nın istilacı politikasına karşı başkaldırır ve isyan çıkarırlar. Farklı tarihlerde ve farklı yerlerde ortaya çıkan bu ayaklanmayı bastırmak için Çarlık Rusya, cezalandırma birlikleri kurup isyanı acımasızca bastırdı.
İsyanın ilk gününde, Isık Göl’de 1000, Tokmok’ta 400, Aksu’da 600, Tanrı Dağlarında 800, Krasnoreçensk köyü yakınında 200 kişi olmak üzere; toplam 3000 kişi Çarlık Rusya’nın cezalandırma birlikleri tarafından katledildi.
Kılıç, ok ve mızraklarla silahlanan Kırgız Türkleri, tam donanımlı Rus askeri birliklerine direnip karşı koymaya çalışsalar da büyük kayıplar verip geri çekilmek zorunda kaldılar.
Sürekli arayış içerisinde olan Kırgız Türkleri günümüzde Ürkün denilen yerdeki Çin sınırından Çin’e kaçmayı başarırlar. Kaçış pek de kolay olmaz can ve mal kayıpları yaşanır. Hatta hayatta kalabilmek için kendi çocuklarını satmak zorunda kalanların olduğu söylenir.
Çin’in kuzeyine yerleşen Kırgız Türkleri, yerli halk tarafından dışlanır ve baskıya maruz kalır. 1917 yılının Ocak ayında Kızıl Çin hükümeti Kırgız Türklerinin topraklarını terketmesi için baskı uygulamaya başladı.
1917 yılının Şubat ayında Rusya’da ihtilal olunca bunu fırsat bilen Kırgız Türkleri vatanlarına geri dönmeye başladı ancak bu yolculuk hiç de kolay olmadı. Yolculuk sırasında hastalıktan, açlıktan ve soğuk kış şartlarında donarak ölenler oldu.
Ürkün kelimesi Kırgız Türkçesinde “Bir şeyden korkarak toplu halde kaçma” anlamına gelir.
Ürkün Katliamında, Çarlık Rusya 100 binden fazla Kırgız Türkünü katletti.
Kırgız Türklerinin ünlü şairi Aalı Tokombayev o günü şu mısralarla anlatır;
“Rüyamda hatırladığım kederli
Bir gündü
O gün ki, genç yüreğe nakşolmuş
Sapa sağlam,
Yüreğin derinliklerine işlemiş o lekeyi
Alıp Herkesin yüreğine değdirip
Gideceğim,
Değdirip gideceğim
Çok sıkı
Sapa sağlam
O günü görmeyene bile tesir etsin diye!”
İlk defa duydum sayenizde öğrenmiş oldum. Türk’e her yerde azap ve katliam var.
Ruslardan çektiğimiz kadar kimseden çekmedik.